De delegatie kreeg van de directeur van Rino Zuid de volgende opdracht mee:
- Koop het onderwijs materiaal bij lokale leveranciers nadat je met R. Ponds en I. Weijnen hebt afgestemd wat er nodig is.
- Onderzoek hoe RINO Zuid een bijdrage kan leveren aan het onderwijs voor psychologen in Kenia
- Verken de mogelijkheden om onze digitale leeromgeving te gebruiken voor het onderwijs in Kenia. Breng beperkingen en risico’s in kaart.
- Inventariseer aan welke behandelvormen in Kenia behoefte is en hoe opleiding daaraan een bijdrage kan leveren.
- Maak een beeldend reisverslag waarin genoemde punten worden verwerkt.
Onze conclusies en adviezen zijn voorzichtig. We zijn enthousiast over wat er in Eldoret, mede door de blijvende aandacht en inspanning van Rudolf en Ingrid, al is bereikt. De bachelor opleiding psychologie is bij studenten populair. De gezondheidszorg in Kenia zou zeer gebaat zijn bij meer psychologische interventies, een reden om de bachelor zoveel mogelijk te ondersteunen. Maar gezien de beperkingen die we tegenkwamen moet dit in kleine, haalbare stappen en aansluitend bij initiatieven daar.
Op deze plek willen we graag onze dank uitspreken aan Rudolf en Ingrid, voor de boeiende reis en hun goede gezelschap en reisleiderschap.
Vrijdag 27 / zaterdag 28 november 2015
Vertrek rond 21 uur vanaf Schiphol, met Rudolf, Maaike, Sako en Agnes. We vliegen 's nachts en komen rond 7 uur plaatselijke tijd (twee uur tijdsverschil met Nederland) aan in Nairobi. Van daar nemen we een vlucht naar Eldoret, de tweede stad van Kenia. Chauffeur Vincent staat daar met een busje van MOI University klaar om ons naar ons onderdak op Eldoret Golfclub te brengen. Daar zien we, tussen de mooie huisjes met veranda, een toren waarin het water met een houtvuur wordt verwarmd. Ingrid en Angeline, die al een week lesgeven achter de rug hebben, zijn voor een nacht vertrokken naar Kerio View, in Iten, een uurtje rijden ten noordoosten van Eldoret. Iten is het thuis van de Keniaanse hardlopers en internationaal vermaard trainingscentrum voor hardlopers van overal ter wereld. ’s Middags bezoeken we de lokale markt.
Zondag 29 november
Vroeg op weg naar Iten, wordt ons busje door de politie aangehouden. Vincent kan geen getekende verklaring tonen dat hij op zondag in het universiteitsbusje mag rijden. De politie vraagt 500 shilling boete (ca. 5 euro).Dat laat Rudolf niet op zich zitten. Hij loopt met Vincent mee om deze corruptie een halt toe te roepen. Het resultaat is dat we na betaling van 1000 shilling boete mogen doorrijden. In Iten maken we kennis met Jean Paul, een zeer gastvrije en bijzondere Vlaming. We bewonderen het geweldige uitzicht over de Rift vallei en maken een wandeling naar het dal. Maaike en Agnes moeten vanwege de teenblessure boven blijven, zij vermaken zich met het goede internet hier. Na een goede maaltijd met onverwacht uitstekende wijnen zijn we vroeg in de avond terug op de golfclub.
Maandag 30 november
Vandaag zijn we voor het eerst echt aan het werk, nadat we de afgelopen dagen uitvoerig door Rudolf en Ingrid zijn ingepraat. Ons is duidelijk geworden dat alles hier altijd anders loopt dan je had gepland of afgesproken en dat we deze week veel mentale flexibiliteit en mindfulness nodig zullen hebben. We beginnen met een meet and great met de medewerkers van Behavioural Science: David Ayuku, de hoogleraar van de afdeling, dr. Ann Whangi, senior lecturer en hoofd van de afdeling, dr. Irene Chesire en dr. Joyce Badliddawa, docenten. Gezinspsycholoog dr. Rogers Songole van de afdeling Mental Health regelt deze week het hele programma en de afspraken. Later maken we kennis met Daniel, psychiater in het ziekenhuis. Ingrid en Rudolf stellen vragen over de bachelor en over wat er het afgelopen jaar is terecht gekomen van de eerder gemaakte afspraken, bijvoorbeeld die over het inrichten van een skillslab. We bespreken het programma voor deze week, dat zoals verwacht nogal eens zal veranderen.
De ruimte die voor het skillslab is gereserveerd bestaat uit twee kamers naast elkaar waarvan de tussenmuur half is opengebroken. De stoelen en tafels zouden zijn besteld. We overleggen wat we voor deze ruimtes zouden kunnen aanschaffen met het geld van Rino Zuid. Daarna gaan Ingrid en Angeline naar hun groepen om les te geven en bezoekt de rest van het gezelschap de mental health ward, die er na de opening afgelopen jaar voor Keniaanse begrippen nog netjes uitziet. Wel erg kaal. In de eetzaal staan geen tafels en stoelen, alleen metalen ‘voerbakken’ voor de patiënten. De patiënten zijn gehuisvest op aparte afdelingen voor mannen en vrouwen, met elk een binnenplaats waar ze de dag doorbrengen. De stoelen die daar staan worden gebruikt door stagiaires die de patiënten observeren. De patiënten zelf liggen meestal op de grond of in het gras; sommigen willen ons een hand geven en praten. We bezoeken de slaapzalen, waar vaak twee of drie patiënten een bed moeten delen. Er ontbreekt nogal eens een matras in de ledikanten. Dekens zijn gescheurd, matrassen vertonen gaten. Rudolf en Ingrid gaan deze week dus extra bedden, matrassen en lakens kopen. Na de Ward bezoeken we de alcohol and drugs addiction (ADA) unit, die nog nieuwer is, en spreken we Edith, psychiater en hoofd. De ADA ziet er mooier uit dan de Ward, we worden met trots ontvangen, de zorg lijkt op een relatief hoog peil. Tot slot worden we ontvangen door de Principal, de Rector Magnificus. Er worden vriendelijke woorden en mooie ambities uitgesproken, waarbij we moeilijk kunnen inschatten hoe groot het commitment in werkelijkheid is. We krijgen geen koffie, thee of iets anders. Bij dit soort gelegenheden de gasten iets te eten of te drinken aanbieden is ongebruikelijk. We mogen voor vertrek nog iets aardigs in het gastenboek schrijven. ’s Avonds eten we met de hele club uitstekend Indiaas in het centrum van Eldoret.
Dinsdag 1 december
Vanochtend schuiven Maaike en Agnes aan bij de les van Ingrid en Sako bij Angeline. We maken kennis met de studenten, om wie het uiteindelijk deze week allemaal gaat. Ingrid geeft les over de diagnostiek en behandeling van verslaving. Ze had ons al verteld dat het niet meevalt om de studenten aan het praten te krijgen. Ze luisteren aandachtig maar er komt spontaan weinig respons. Je moet als docent specifiek iemand vragen om te reageren en dan blijkt dat ze goed hebben geluisterd en ook kunnen teruggeven wat ze hebben geleerd. Maar er heerst duidelijk geen cultuur van discussie. We verzamelen hun emailadressen via de groepsvertegenwoordigers, zodat ze een uitnodiging kunnen krijgen vanuit RINO Boulevard.
Daarna een lunch bij een van de eetgelegenheden bij de universiteit. Die lunch is elke dag min of meer hetzelfde: rijst met vegetarische saus, vlees of kip, en de lokale groente sukumu wiki, die het midden houdt tussen boerenkool en spinazie. De feestelijkheden van de 25-jarige universiteit brengen eindeloos veel toespraken, handen schudden en cadeaus voor de gasten. Nadat de Zweedse delegatie is toegesproken mogen wij van Maastricht University - voor ons onverwacht - ook het toneel op om ook handen te schudden en lokale presentjes te ontvangen.
Rudolf, Ingrid en Maaike gaan dekens en matrassen kopen. Sako en Agnes nemen de lokale taxi (brommertjes waar je met z’n tweeën of meer achter de bestuurder op elkaar zit gepakt) naar de club om daar de lezingen voor te bereiden. Die van Maaike en Agnes staan gepland voor woensdagmiddag, die van Sako voor donderdagmiddag. Het wordt nog spannend of we tijdens de lezing werkend internet ter beschikking hebben. Zonder dat kunnen we geen RINO Boulevard laten zien. We eten in een tuin, met vuurpotten om ons heen. Eindelijk het lokale gerecht geit, nyama choma, dat hier goed smaakt.
Woensdag 2 december
Vanochtend lopen we mee met de polikliniek ochtend van de psychiaters Daniel en Edith. Het spreekuur is in het nieuwe deel van het ziekenhuis. Dat ziet er een stuk beter uit dan het oude. Alles goed in de verf en schoon, maar ook erg kaal – maar dat schijnt hier gebruikelijk te zijn. Voordat het spreekuur kan beginnen moeten patiënten eerst betalen. Het spreekuur begint een half uur later dan gepland. Privacy lijkt een onbekend begrip. Het spreekuur gebeurt vaak met de deur open en patiënten lopen in en uit, ook tijdens het gesprek met andere patiënten. Er zijn hier twee groepen psychofarmaca beschikbaar (in elk geval redelijk goedkoop, omdat het patent is verlopen), te weten een stemmingsstabilisator (lithium), en antipsychotica (haldol en olanzapine). De meest gestelde diagnoses zijn dan ook bipolaire stoornis en schizofrenie. Ook patiënten die geen van beide stoornissen hebben gaan toch vaak met een van deze medicijnen de deur uit. Maaike en Agnes gaan op zoek naar de zaal waar de lezing vanmiddag is, om te checken of het internet daar werkt. De lezing blijkt verzet naar de centrale hal waar de feestelijkheden plaatsvinden. Tussendoor is er even tijd om de bibliotheek te bezoeken. De weinige boeken voor psychologie zijn ook nog eens flink verouderd. Er is een zaaltje met terminals, waar studenten in principe vrij toegang hebben tot internet. We doen een zoektocht naar internationale literatuur en daarbij blijkt hoe traag het internet is. Het lijkt niet toevallig dat er geen student te bekennen is. In een kamer boven wordt ons wel met grote trots een enorm scherm voor video conferencing getoond. In de loop van deze week wordt steeds duidelijker dat in Kenia veel wordt geïnvesteerd in de buitenkant maar dat de voorzieningen in de praktijk op de werkvloer mager zijn. Zo blijkt het internet gewoonlijk slechts op één van de universiteitslocaties te werken (per dag wordt bepaald welke locatie internet krijgt), en dan dus ook nog erg traag.
De lezing van Maaike en Agnes in de grote zaal staat gepland voor 15 uur. Er zijn wat spannende momenten over het al of niet werken van het internet, maar een bescheiden en zeer capabele technicus komt te hulp en zorgt dat alles prima verloopt.
Jammer is wel dat er nauwelijks toehoorders zijn. Rond 15.15 zijn er rond de 30, dus beginnen we maar. Er blijven echter mensen binnenkomen (zoals Ingrid en Rudolf al voorspelden) en rond 15.30 zit de zaal overvol, met naar schatting meer dan 200 mensen. Ook hier is interactie met de zaal lastig. Een hand opsteken na de vraag wie een smartphone heeft doet men vrijwel onzichtbaar. Schaamte speelt een grote rol, zowel om dingen die men niet heeft als om dingen die men wel heeft. Na de lezing komen wel diverse studenten naar ons toe om vragen te stellen. Sommigen is het al gelukt om in te loggen op RINO Boulevard maar velen blijken nog geen uitnodiging te hebben ontvangen. We gaan in overleg met de groepsvertegenwoordigers om de lijsten met email adressen compleet te krijgen en vertrekken daarna redelijk tevreden naar de club. 's Avonds eten we in de stad in een goed restaurant dat Indiaas en Italiaans eten combineert.
Donderdag 3 december
Vandaag is onze shopping day. De afgelopen dagen waren er steeds andere prioriteiten en voor morgen staat er de hele dag een rondtoer gepland. Maaike en Agnes hebben een lijstje opgebouwd van spullen die we hier willen kopen. Heel eenvoudig was dat nog niet. In de afgelopen dagen hebben we ons afgevraagd wat het meeste effect zal hebben. Er zijn duidelijk meer stoelen nodig maar die hadden we niet in de eerste plaats in gedachten om de bachelor te versterken. Uiteindelijk komen we uit op l kantoormaterialen die direct nuttig zijn: whiteboards, flipovers, stiften. Daarna bezoeken we de county prison (districtsgevangenis), om tafels en banken voor de eetzaal van de mental ward te bestellen, die hier door de gevangenen worden gemaakt. De gevangenis in Kenia is onvergelijkbaar met die in Nederland. Hier zitten zo'n 2000 mensen, merendeel mannen, alle delicten en straffen door elkaar, allemaal in zwart-wit gestreepte gevangenispakjes. De zwarte bol om de enkel ontbreekt maar voor de rest is het plaatje klassiek. De onderhandeling over de bestelling van de tafels duurt lang. Het hoofd van de werkplaats maakt ons duidelijk dat hij de baas is en de agenda bepaalt. Uiteindelijk wordt alles naar tevredenheid afgerond en worden handtekeningen gezet waarbij we zelfs enkele foto's mogen maken. Daarna worden we rondgeleid in de houtwerkplaats, waar naar schatting ruim 150 bevoorrechte gevangenen aan het werk zijn. ’s Middags is er eerst een lezing van Sako over somatoforme stoornissen. Ook hier een goed gevulde zaal en zelfs vragen vanuit het publiek. Daarna geeft Sako een workshop die alleen toegankelijk is voor de studenten van de bachelor. De overige aanwezigen verlaten enigszins jaloers de zaal. Voor hen misschien jammer maar wat ons betreft een goed voorbeeld om de aandacht van Nederland voor de bachelor medische psychologie te benadrukken…. In deze workshop komt onder meer aan de orde welke verklaringen de Kenianen zelf hebben voor psychische (waaronder somatoforme) aandoeningen. "Witchcraft" en "Rising of the death" blijken gebruikelijk (zie ook de bijlage over de GGZ in Kenia).
’s Avonds zijn we door de studenten uitgenodigd op een bijzondere plek buiten de stad. Ze willen hiermee hun dankbaarheid uiten voor alle onderwijs en aandacht die ze krijgen. We beginnen de avond met een boottocht op het meer aldaar, doen daarna met groot enthousiasme allerlei wilde spelletjes (waaronder een erg lijfelijke vorm van zakdoekje leggen) en eindigen met een diner in de lodge. Ook hier veel toespraken door de studenten, waarin ze hun dankbaarheid richting Nederland benadrukken. Enkelen geven ook aan dat ze van frustratie op het punt stonden om met de opleiding te stoppen, maar door het onderwijs van de afgelopen weken weer vol goede moed aan de slag gaan.
Vrijdag 4 december
Vandaag een lange en achteraf gezien te ambitieuze rondtocht. We staan vroeg op voor een reis naar het noorden van Kenia, onder andere voor een bezoek aan een ziekenhuis en een dependance van MOI university bij de grens met Oeganda. Opnieuw veel indrukken. Eerst langs een koloniaal pand in de middle of nowhere. Prachtig huis met dito tuin. Echt een plek om helemaal tot rust te komen want er is verder niets te beleven dan boeken lezen, wandelen en meditatief voor je uit staren. Twee uur verder bezoeken we een districtsziekenhuis met (nog) aanmerkelijk minder faciliteiten dan in Eldoret, zeker ook voor de patiënten op de afdeling psychiatrie. Er zijn hier vrijwel geen bedden en het stinkt enorm, zeker bij de gaten in de grond die als wc dienst doen. De patiënten zijn zeer vriendelijk maar maken ook een gedrogeerde indruk. Dan is het weer een paar uur rijden naar de dependance van MOI university. We worden ontvangen met een lunch, waar we inmiddels (het is rond 15 uur) ook echt aan toe zijn. De decaan hier heeft ambitieuze plannen met de dependance. Hij blijkt erg veel subsidie te hebben gekregen om in deze uithoek van het land enorm uit te breiden. Hij hoopt daarmee ook studenten uit Oeganda te trekken. Het is leuk om zijn plannen te horen. Hij heeft een meeslepend enthousiasme voor alle MOGELIJKHEDEN en is weinig geïnteresseerd in obstakels. Die zijn er om op te lossen.
Het zou ons niet verbazen als hier inderdaad over een paar jaar een enorm universiteitscomplex is verrezen. Of het onderwijs dan ook goed op orde is durven we te betwijfelen. Na uren rijden in het donker, met plenzende regen en veel spannende inhaalmanoeuvres door onze Vincent, bereiken we de club. Daar eten we in gezelschap van een juist gearriveerde hoogleraar uit Maastricht die hier al jaren komt.
Zaterdag 5 december
Vandaag al weer tijd voor de terugreis. Maaike, Sako en Agnes hebben besloten om met een busje terug te gaan Nairobi, om nog wat van het prachtige landschap van de Rift Vallei mee te krijgen. Ingrid en Rudolf hebben dit al vaker gezien en gaan vanmiddag met het vliegtuig. We doen rustig aan en zijn de hele dag onderweg. Prachtige vergezichten en een mooie lodge voor de lunch, waar we helaas vanwege een tropische regenbui naar binnen moeten vluchten. Sako en Agnes zetten aan het eind van de middag Maaike af in haar hotel in Nairobi (zij gaat nog enkele dagen op Safari) en nemen de taxi naar het vliegveld, alwaar gezamenlijk met Rudolf en Ingrid de terugvlucht naar Nederland wordt ingezet.