Therapie met gekke stemmetjes en zwaardgevechten

Doortje is kinder- en jeugdpsychotherapeut bij Youz in Rosmalen en onderdeel van een multidisciplinair team. Met jongere kinderen werkt ze vooral ervaringsgericht, via spel. Doortje: ‘Spel is de taal van het kind en dat is voor mij de basis van de therapie. Erik en ik delen allebei de visie dat het als therapeut essentieel is om aan te sluiten bij je cliënt, ongeacht de leeftijd. Dat is een van de belangrijkste taken als behandelaar. Wanneer je vooral verbaal en cognitief werkt, vraag je het kind om naar ons niveau van abstract denken en redeneren te gaan. Dit staat haaks op wat we in de opleiding leren over onze rol als behandelaar. Speltherapie is een nederig proces: afdalen naar het niveau van het kind en je volledig richten op de belevingswereld van het kind. Daar haal je veel meer uit, zowel bewuste als onbewuste processen.’

Erik is klinisch psycholoog en psychotherapeut en heeft veel ervaring met speltherapie in zijn praktijk en in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Erik: ‘Spel is een essentieel hulpmiddel voor de therapeut om contact te maken met (de innerlijke wereld van) het kind. Bij speltherapie ga je naar een niveau waar het kind zich vrijer kan uiten, zelfs als woorden niet voldoende zijn. De therapie vindt plaats in een speciale spelkamer. In de kamer is van alles aanwezig om symbolisch spel te stimuleren: een zandbak, poppenhuis, PLAYMOBIL, dieren en meer. Uit onderzoek blijkt ook dat de therapeutische relatie cruciaal is voor het succes van de therapie. En als je een behandelvorm kiest die niet aansluit bij de cliënt, heeft dat ook een negatieve invloed op de therapeutische relatie. Spel is voor een kind het middel bij uitstek. Als therapeut ben je dus automatisch minder effectief wanneer je geen aansluiting vindt bij die vorm van communicatie.’

Doortje: ‘De kracht van speltherapie is dat het kind aan het roer staat. Het kind bepaalt wat het wil spelen, en wij sluiten daarbij aan. Het is belangrijk dat je als therapeut niet probeert te sturen, maar echt in de belevingswereld van het kind stapt. Dat betekent soms gekke stemmetjes opzetten, zwaardgevechten houden of met je handen wroeten in het zand. Dat maakt het proces veel levendiger en effectiever. We begeleiden het kind door het proces zonder dat het zich direct bewust is van de (werking van de) therapie zelf.’

Steeds vaker ‘wint’ de cognitieve therapievorm

Erik: ‘In de GGZ zie je een verschuiving naar een meer cognitieve benadering van therapie. Er is minder aandacht voor het emotionele en gevoelsmatige functioneren, omdat dat moeilijker grijpbaar is. Als docent merk ik juist dat cursisten steeds vaker de behoefte hebben om die andere kant - die naar de achtergrond verschoven is - weer terug te brengen. Speltherapie helpt het kind bij het bewust worden van emoties en de betekenis ervan.’

Doortje: ‘Ik denk dat er ook een maatschappelijke ontwikkeling achter zit. De maatschappij is steeds cognitiever ingesteld. Daarnaast lijkt er de indruk te zijn dat speltherapie ouderwets is, dat het veel tijd en geld kost en lang duurt. Als je bijvoorbeeld 10 sessies voor cognitieve gedragstherapie (CGT) uitvoert, is dat vaak meer concreet, zichtbaar, tastbaar en makkelijker meetbaar. Dan lijkt dat goedkoper en efficiënter, omdat het vaak sneller resultaat lijkt te geven. Echter ben je dan ook vaak vooral met een symptoom bezig, waarbij we geregeld zien dat het onderliggende probleem niet wordt aangepakt en klachten later opnieuw opduiken. En dat zorgt vaak voor een nieuwe aanmelding.’

Erik: ‘Therapeuten hebben niet altijd de theorie en vaardigheden om deze therapievorm goed toe te passen. Ik geloof echt dat speltherapie preventief werkt voor toekomstige problematiek, als je het goed doet, met de juiste vaardigheden. Het is echt een vak.’

Leer de basis tijdens de module speltherapie

Doortje: ‘Het leren van de theorie achter speltherapie is inderdaad essentieel. Het gaat om het begrijpen van de geschiedenis en de opbouw van spel. Welke soorten spel zijn er? En welke interventies passen bij welk type spel? Hoe kun je het symbolische proces in het spel ondersteunen en bevorderen? Dit zijn belangrijke elementen die je moet leren om effectief met speltherapie te werken.’

Erik: ‘Je leert tijdens de module veel therapeutische speltechnieken en oefent deze in kleine groepjes in bijvoorbeeld de vorm van rollenspellen. Het is een heel ervaringsgerichte cursus. Je krijgt handvatten en technieken die je meteen kunt toepassen, zodat je snel aan de slag kunt. We doen ook praktische oefeningen en je krijgt videomateriaal en presentaties van docenten te zien waarin je ziet hoe de therapie werkt. Het belangrijkste is dat je deze kennis eigen maakt en het in je eigen stijl toepast. Het is een interactieve training: je hoort, ziet en doet het zelf.’

Ouders zijn onmisbaar in het proces

Doortje: ‘We werken nooit zonder de ouders. Die zijn ontzettend belangrijk. Bij het verklaren van klachten betrekken we de ouders. En om het proces vorm te geven. We bespreken hoe de problemen zijn ontstaan en zoeken met het kind en de ouders naar aanknopingspunten. Ouders hebben vaak een sleutelrol in het duiden van het spel en helpen ons beter begrijpen wat zich in de spelkamer afspeelt. Door ouders mee te nemen, leren zij hoe ze bij hun kind kunnen aansluiten en vaardigheden ontwikkelen die ze ook in de thuissituatie kunnen toepassen. We pakken zo de oorzaak van de problematiek aan, wat toekomstbestendig is en helpt bij het bouwen aan een goede basis voor toekomstige levensfases.’

Erik: ‘De vertaling van wat er in de spelkamer gebeurt naar het dagelijks leven is essentieel. Ouders moeten begrijpen wat er in het spel van hun kind naar voren komt, zodat ze het kunnen toepassen en de veranderingen kunnen ondersteunen.’

Zand: een must in elke therapieruimte

Erik: ‘Een van de meest indrukwekkende casussen die ik heb meegemaakt, ging over een jongen van tien die zijn ouders kort achter elkaar verloor. In de therapie creëerde hij steeds scènes in de zandbak waarin iedereen verdronk. Dat ging gepaard met intense emoties. Langzaam, na verloop van tijd, begon hij zijn poppetjes één voor één weer te redden. Dit proces van langzaam herstellen was ongelooflijk krachtig om te zien. Speltherapie lost niet alle problemen op, maar in zijn geval gaf het hem weer zelfvertrouwen en vertrouwen in de wereld.’

Doortje: ‘Een ander voorbeeld was een jongen die klem zat tussen twee ouders in een vechtscheiding. In de therapie gebruikte hij het zand om alles te begraven, steeds maar weer kwam alles onder het zand te zitten. Alsof hij zijn gevoelens wilde verbergen en zichzelf wilde afschermen met al dat zand. Speltherapie liet zo heel mooi zien dat hij de behoefte had om zichzelf te beschermen en af te sluiten voor alle spanningen.’ Zo zie je maar, zand is écht onmisbaar in die speltherapieruimte.

Meer weten?

Kijk dan ook eens bij onze cursus Speltherapie.