Die verwondering werd versterkt door wat ze op de werkvloer zag. Niet alleen het gedrag raakte haar, maar ook de uiteenlopende reacties van collega’s: van grote betrokkenheid tot onbegrip en machteloosheid. “Ik zag hoe verschillend er werd gekeken en gehandeld.” Dat was het startpunt van haar zoektocht naar wat er achter zelfbeschadigend gedrag schuilgaat, en naar waarom kennis en begrip zo essentieel zijn in de hulpverlening.

De misverstanden voorbij

Rond zelfbeschadiging hangt nog altijd een heel negatief stigma. Dat het ‘aandacht trekken’ zou zijn, of manipulatief gedrag. “Dat klopt echt niet met wat we in de praktijk zien,” benadrukt Nienke. Voor veel mensen is het een manier om te overleven, om met heftige dingen in het leven om te gaan. “Zo’n overlevingsmechanisme geef je niet zomaar op. En het stopt ook niet snel.”

Juist daarom is kennis zo belangrijk. Opvallend genoeg komt zelfbeschadiging in veel hulpverleningsopleidingen nauwelijks aan bod. “Er is een groot kennistekort. In de module gaan we in op wat iemand ertoe brengt zichzelf te beschadigen, waar dit gedrag zijn oorsprong vindt en welke impact het heeft op zowel naasten als professionals.”

De behoefte achter het gedrag

In de module Hulpverlening bij zelfbeschadiging – Kijken achter de littekens staat de vraag centraal: wat zit er áchter het gedrag? Vaak liggen de wortels in de vroege levensjaren, in trauma, onveiligheid of het ontbreken van gezonde coping vaardigheden. “Als je begrijpt wat iemand heeft meegemaakt dan kan het helpen om naast deze mensen te blijven staan,” zegt Nienke.

Belangrijk onderdeel is ook het onderscheid tussen zelfbeschadiging en suïcidaliteit. “Mensen die zichzelf beschadigen, willen meestal niet dood. Ze willen juist door, maar weten niet hoe ze de pijn anders moeten hanteren.” Dat onderscheid is cruciaal voor de juiste begeleiding. “Zolang er hoop is, kun je daarop inzetten.”

De rol van de professional

Gesprekken over zelfbeschadiging zijn voor veel professionals spannend. Angst om het verkeerde te zeggen, schrikreacties, de wens om iemand te ‘redden’. “Je zou soms iemand willen oppakken en mee naar huis nemen,” zegt Nienke eerlijk. “Natuurlijk kan dat niet en is dat echt niet goed, maar dat voel je soms wel zo. Je moet je eigen grenzen bewaken, hoe moeilijk dat soms ook is.”

In de module is daarom veel aandacht voor houding en taal. “Wij spreken bewust van zelfbeschadiging en niet van automutilatie. Dat medische label schept afstand.” Nieuwsgierigheid, respect en echte aandacht zijn belangrijker dan perfecte zinnen. “Als je contact maakt, zie je direct wat een woord met iemand doet. Dan kun je bijsturen.”

Samenwerken met naasten

Zelfbeschadiging raakt nooit één persoon. Naasten dragen vaak angst, machteloosheid en verdriet met zich mee. In de module wordt daarom nadrukkelijk geoefend met gesprekken met andere deelnemers. “Iemand zelf wil vaak niet stoppen, naasten juist wel. Dat spanningsveld vraagt om samenwerking.”

Wat deze module zo krachtig maakt is de inzet van een ervaringsdeskundige en een naaste tijdens de scholing. Zij laten zien hoe het voelt aan beide kanten van het verhaal. Dat maakt diepe indruk. “Alleen al door hen erbij te betrekken, laat je zien dat herstel iets is wat je samen doet.”

Van veiligheid naar herstel

Een belangrijk instrument is het veiligheidsplan. In de praktijk vaak een ‘vinkje in het dossier’, maar volgens Nienke zou het juist een levend document moeten zijn. “Het helpt mensen signalen van crisis eerder te herkennen. In het rood werkt bijna niets meer, maar daarvoor kun je nog veel doen. Een goed veiligheidsplan kan echt het verschil maken.”

Waarom deze module ertoe doet

Zelfbeschadigend gedrag lijkt toe te nemen, en op steeds jongere leeftijd. “Er zijn zelfs basisscholen waar kinderen in groep 7 of 8 zichzelf beschadigen. Dat is enorm zorgelijk.” Hoe meer professionals weten wat ze kunnen doen hoe groter de kans dat mensen zich gezien voelen en niet jarenlang blijven worstelen.

Aan het einde van de dag zijn deelnemers vaak moe, maar ook geraakt. “Het is zware thematiek, dus we zorgen ook voor veiligheid onderling. Het mag binnenkomen.”

Nienkes belangrijkste boodschap? “Blijf de mens zien achter het gedrag. Echt kijken, echt luisteren, en contact maken. Dat is waar het uiteindelijk om draait.”

Meer weten?

Wil je ook aan de slag met wat schuilgaat achter het gedrag van zelfbeschadiging? Kijk voor meer informatie en aanmelden op de pagina van Hulpverlenen bij zelfbeschadiging. Kijken achter littekens.