In 2019 werd het zaadje geplant
We begonnen ooit met de opzet voor de GZ-opleiding voor Caribisch Nederland. Nu organiseren we ook regelmatig de opleiding tot Mental Health Professional en POH-ggz, verschillende trainingen en cursussen nascholing én start er binnenkort een nieuwe editie van de GZ-opleiding. Erik: ‘We hadden op het Caribisch deel van het Koninkrijk heel erg de behoefte aan een GZ-opleiding. We zijn op Bonaire, Saba en St. Eustatius natuurlijk onderdeel van Nederland en vallen onder de BIG. Maar het was heel ingewikkeld om onze medewerkers op te leiden, omdat er op de eilanden geen aanbod was wat aansloot bij die eisen. Samen met RINO Zuid maakten we toen een opleiding op maat. Dit hebben we samen met collega-organisaties op de andere eilanden gedaan, want we waren namelijk niet de enigen met dat probleem. Na die eerste coproductie tussen MHC en RINO Zuid, bleek er veel meer behoefte aan allerlei soorten opleidingen. In de keten maakten we met RINO Zuid een passend curriculum van opleidingen over de eilanden heen. Zo creëerden we een soort standaard.’

Opleiden op de eilanden: hetzelfde en toch anders
Zo’n standaard is belangrijk - vindt Erik - als het gaat om kennis en kunde. Maar er zijn ook grote verschillen tussen de eilanden. Erik: ‘Op Saba wonen er nog maar net 2000 inwoners. Je kunt je voorstellen dat het daar veel meer impact heeft als iemand verslaafd is of psychiatrisch ziek is dan bijvoorbeeld in de gemeente Amsterdam. De kennis en kunde gelijktrekken is belangrijk: wat doet verslaving? Wat kun je ermee? Maar het perspectief wat je kunt bieden aan je cliënt, dat verschilt per eiland. Die samenwerking tussen eilanden is om twee redenen belangrijk. We hebben alle eilanden en instellingen nodig om genoeg massa te creëren om een opleiding te kunnen starten. Niet elk eiland heeft hetzelfde voorzieningenniveau. Dus we kijken ook hoe we kennis en expertise kunnen delen en uitwisselen. De samenwerking geeft ook perspectief voor medewerkers. Want je kunt vaak maar bij één organisatie werken op zo’n eiland omdat er vaak niet meerdere aanbieders zijn. Maar je kunt wellicht wel overstappen naar een ander land of eiland. En dan is dezelfde standaard met hetzelfde curriculum belangrijk. Zo zorgen we beetje bij beetje voor kwalitatief betere zorg en dienstverlening.’

‘Als je bij ons géén stemmen hoort, sturen we je juist naar een psychiater.’

Een Europese / Amerikaanse kijk op stoornissen
Dat is het DSM-5 model volgens Erik. ‘Culturele sensitiviteit is essentieel om behandeling te laten slagen. Als je kijkt naar hulpverlening en stoornissen in Nederland dan is de DSM-5 daarin belangrijk. Maar in dat boek staan weinig zaken beschreven die specifiek zijn voor bijvoorbeeld het Caribisch gebied. Ik stond laatst met een psychiater uit Trinidad en Tobago te praten. Hij zei iets treffends: ‘Als je bij ons géén stemmen hoort, sturen we je juist naar een psychiater.’ We moeten overal dus een hele eigen draai aan geven. Een context creëren die past. Onze cultuur op de eilanden is bijvoorbeeld meertalig: cliënten en medewerkers spreken Engels, Papiaments, Spaans of Nederlands. Trainingen bieden we daarom in allerlei varianten aan.’

Een andere kijk
Maar ook dingen als cultuurgevoeligheid, intergenerationeel trauma door bijvoorbeeld het slavernijverleden, hoe men kijkt naar huiselijk geweld en kindermishandeling spelen mee. En dan hebben we het nog niet over zaken als winti en brua bijvoorbeeld. Veel wordt hier echt anders beleefd dan in Nederland. Psychiatrische problematiek wordt ook versterkt door de armoedeproblematiek. Een groot deel van de bevolking leeft onder de armoedegrens. En de stress en levensomstandigheden die ontstaan door armoede levert vaak psychiatrische problematiek en verslaving op. Je moet continu knokken om je hoofd boven water te houden. Je kunt dan de beste psychiaters hebben, maar zonder eten of onderdak krijg je toch snel problemen. Wij zoeken het daarom altijd in de context van sociale psychiatrie. Wij moeten niet alleen zorgen voor de behandeling van mensen, maar ook een bijdrage leveren aan de randvoorwaarden daar omheen zodat deze kunnen verbeteren.’

De doorwerking van het koloniaal verleden
Het koloniale verleden speelt ook een belangrijke rol in de manier waarop mensen hier naar psychische problematiek kijken. ‘Het feit dat we te maken hebben met eilanden die al eeuwen onder Nederland vallen en die slavernij, onderdrukking en mensonterende omstandigheden meemaakten, blijft altijd spelen. Dat zie je dus ook terug in de hulpverlening in de vorm van trauma’s die van generatie op generatie doorgegeven zijn. Je ziet het in de manier waarop kinderen worden opgevoed of hoe mensen zich naar elkaar gedragen. In deze cultuur is men het niet gewend om te praten over problemen. Je moest vroeger namelijk altijd sterk zijn om te kunnen overleven. Je kon niet mee als je iets mis had, waardoor het extra moeilijk is om toe te geven als het niet gaat. Dat zorgt voor een stigma en taboe op psychiatrische problematiek. Je kunt het koloniale verleden dus niet los zien van ons werk in het Caribisch deel van het Koninkrijk.’

Steeds meer ruimte voor psychiatrische problematiek
Erik: ‘Was je heel slim? Dan ging je in het buitenland studeren. Ziek of gehandicapt? Dan ging je naar een ander (ei)land voor zorg. Straf? Die zat je ergens anders uit. Daardoor zijn mensen het nooit gewend geraakt om om te gaan met mensen die anders zijn of onbegrepen gedrag laten zien. Om dat taboe te doorbreken hebben we twee dingen gedaan. We verminderden de overlast én we verbeterden de kwaliteit van leven van de cliënt. Dat zorgde voor meer bewustwording, meer begrip én meer mogelijkheden. Dit doen we door onze ambulante hulpverlening te versterken. We gaan daarin veel verder dan Nederland. Want als wij gebruikmaken van een klinische plek, moeten we iemand uitzenden naar een ander land. Dat betekent dat we alles inzetten om dat zo min mogelijk te doen. Ik vind het mooi dat MHC het voor elkaar heeft gekregen om het taboe op psychiatrische problematiek te verkleinen en de awareness te vergroten. En daar gaan we in de toekomst natuurlijk mee door.’